*Skrywer, lid van die Franse Sentrum vir navorsing op die gebied van kuns en taal (CRAL/CNRS). ’n Boek van hom het pas verskyn : Storytelling, la machine à fabriquer des histoires, Parys: Editions La Découverte, 2007. Uit die Frans vertaal deur André Crous, [email protected]

In ’n artikel van die New York Times wat verskyn het enkele dae voor die VSA se presidentsverkiesing in 2004 het Ron Suskind (tussen 1993 en 2000 redaksielid van die Wall Street Journal en skrywer van talle ondersoeke na die kommunikasie van die Withuis sedert 2000) ’n gesprek onthul wat hy in die loop van die somer in 2002 gehad het met ’n raadgewer van George W. Bush: “Hy het vir my gesê dat mense soos ek deel vorm van ’n groep wat ‘behoort aan ’n werklikheidsgebaseerde gemeenskap [reality-based community]’: ‘Julle glo dat die oplossings sal kom uit julle verstandige ontleding van die waarneembare werklikheid.’ Ek het dit beaam en iets gemompel oor die beginsels van die Verligting en empirisme. Hy het my kortgeknip: ‘Die wêreld werk nie regtig meer só nie. Ons is nou ’n ryk en wanneer ons optree, skep ons ons eie werklikheid. Terwyl julle hierdie werklikheid noukeurig bestudeer, soos julle dit verkies, tree ons opnuut op en skep ander werklikhede, wat julle ook maar kan bestudeer. Dít is hoe dinge werk. Ons is akteurs in die storie. [...] En julle, julle almal, julle bestudeer maar net wat ons doen.”(1)

Suskind se artikel, wat deur die New York Times bestempel is as ’n “intellektuele scoop”, het golwe veroorsaak. Redaksielede en blog-skrywers het die uitdrukking “reality-based community” opgeraap en oor die web versprei – teen Julie 2007 het Google se soekenjin reeds meer as ’n miljoen resultate vir hierdie term gehad. Die Wikipedia-ensiklopedie het ook ’n inskrywing hiervoor oopgemaak. Volgens Jay Rosen, professor in joernalistiek aan die Universiteit van New York, “het baie mense aan die linkerkant hierdie term vir hulleself toegeëien deur na hulself op hulle blogs te verwys as ‘waardige lidmate van die werklikheidsgebaseerde gemeenskap’, terwyl die regterkant snedig terruggekap het: ‘Reality-based? Wonderlik vir julle...!(2)’”

Sulke woorde, wat sonder twyfel aan Karl Rove behoort, is enkele maande voor die aanvang van die Irak-oorlog gespreek en is nie net sinies en ’n gewetenlose mediastoker waardig nie: dit klink asof dit kom uit ’n teaterstuk eerder as uit die kantore van die Withuis. Hulle is nie daarmee tevrede om ou dilemmas uit te rek wat steeds die Departement van Justisie en pragmatiste teen idealiste, pasifiste teen oorlogkraaiers of (in 2002) verdedigers van internasionale reg teen kampvegters van dwang opstel nie. Hulle skep ’n nuwe opvatting van die verhouding tussen politiek en werklikheid (3). Die leiers van die wêreld se nommer een supermag draai nie net weg van realpolitik nie, maar ook van eenvoudige realisme, om skeppers van hul eie werklikheid te word, meesters van skyn wat ’n realpolitik van fiksie afkondig.

Die VSA se inval in Irak in Maart 2003 dien as skitterende illustrasie van die Withuis se wens om sy “eie werklikheid” te skep. By hierdie geleentheid het die dienste van die Pentagon, gretig om nie die foute van die eerste Golfoorlog van 1991 te herhaal nie, besondere sorg aan hul kommunikasiestrategie gegee. Buiten die 500 “embedded” joernaliste (wat geïntegreer is in ’n eenheid van die Amerikaanse weermag en waaroor reeds baie gepraat is), is die perskamer van die hoofkwartiere van die Amerikaanse magte in Qatar mooi beplan: ’n voorraadskuur wat herskep is – vir die beskeie bedraggie van een miljoen dollar – tot ’n ultramoderne televisie-ateljee, met ’n podium, plasmaskerms en alle nodige elektroniese apparaat om regstreeks gevegsvideo’s, geografiese kaarte, animasies, diagramme, ensovoorts te produseer.

Die verhoog, vanwaar die Amerikaanse weermag se woordvoerder, Generaal Tommy Franks, joernaliste toespreek, het $200 000 gekos en is geskep deur ’n ontwerper wat al vir Disney, MGM en die televisiereeks Sending Vietnam gewerk het. Sedert 2001 is hy in diens van die Withuis, vir wie hy die dekor opstel waarby die president verskyn: sy aanstelling behoort as geen verrassing te kom nie, gegee die verhouding tussen die Pentagon en Hollywood.

In teenstelling hiermee is die eintlike verrassing die besluit van die Pentagon om David Blaine te huur vir opknapwerk – ’n kulkunstenaar wat in die VSA beroemdheid verwerf het met sy televisieprogramme en sy goëltoertjies wat hom in staat stel om homself van die natuurwette los te maak, soos om bo die grond te swewe of om dae lank sonder kos in ’n hok opgesluit te word – of beide terselfdertyd. In ’n boek wat in 2002 gepubliseer is, verwys die selfbenoemde “Michael Jordan van towerkuns” na die erfenis van Robert Houdini, ’n legendariese Franse towenaar wat in die negentiende eeu om sy regering se onthalwe na Algerië gegaan het om te help om ’n opstand te kalmeer deur te wys dat sy towerkrag bo dié van die rebelle verhewe was (4). Dit is onduidelik of die Pentagon dieselfde idee in gedagte gehad het, maar Blaine se aanstelling en versending na Qatar dui daarop dat sy talente as meester van illusie gebruik is vir oëverblindery en spesiale effekte ...

Scott Sforza, ’n oud-produksieleier van ABC wat gewerk het vir die Republikeinse propagandamasjien, het talle agterdoeke geskep vir Bush se belangrikste toesprake gedurende sy twee termyne. Dit is hý wat op 1 Mei 2003 Bush se toespraak geregisseer het op die Abraham Lincoln-vliegdekskip, voor ’n banier met die inskripsie: “Mission Accomplished” : “Die grootste gevegsoperasies in Irak is verby. In die stryd om Irak het die VSA en sy bondgenote die oorwinning behaal.”

Maar die regie het nie daar geëindig nie. Die president het op die vliegdekskip geland in ’n vegvliegtuig wat vir die geleentheid tot Navy One herdoop is en waarop geskryf is: “George Bush, Commander in Chief”. Uitgevat in ’n vlieëniersuitrusting het hy uit die kajuit geklim, helm in die hand, asof hy van ’n sending terugkom in ’n glansweergawe van Top Gun – die film van produksieleier Jerry Bruckheimer, wat Hollywood en die Pentagon se gesamentlike operasies goed ken: hy vervaardig ’n werklikheidstelevisiereeks oor die oorlog in Afghanistan, getiteld Front Line.

Die skrywer Frank Rich haal ’n kommentator van Fox News aan wat ’n baie juiste opmerking gemaak het oor die geleentheid, wat eintlik veronderstel was om ’n kompiment te wees: “Dit is fantastiese teater.” David Broder van die Washington Post is geboei deur wat hy die president se “fisieke postuur” genoem het (5). Sforza moes die toneel netjies raam, sodat die horison nie sigbaar sou wees nie: San Diego was in werklikheid 60 kilometer weg, terwyl die vliegdekskip veronderstel was om in die middel van die see in gevegsones rond te vaar.

Maar die regie van ’n presidensiële toespraak was nog nooit so opvallend soos op 15 Augustus 2002 nie, toe die president van die VSA homself ernstig uitgespreek het oor “nasionale veiligheid” voor die bekende rotsformasie van Mount Rushmore, waarop die gesigte van George Washington, William Jefferson, Franklin Roosevelt en Abraham Lincoln gekerf is. Tydens sy toespraak is die televisiekamera’s geplaas teen hoeke wat George W. Bush in profiel afneem, sodat sy gesig dié van elkeen van sy voorgangers vervang …

Dieselfde soort prosedure is aangewend by geleentheid van Bush se toespraak met die eerste herdenking van die aanvalle van 11 September, om die Amerikaanse mening te swaai in die guns van die inval in Irak, deur te fokus op “die groot stryd wat ons mag en ons doelgerigtheid uitdaag.” Sforza het drie vragskuite gehuur om die bemanning van die presidensie tot by die voet van die Vryheidstandbeeld te vervoer, laasgenoemde van kop tot tone verlig met sterk projektors. Hy het die skoothoeke sorgvuldig gekies sodat die standbeeld gedurende die hele toespraak sigbaar sou wees. Frank Rich noem ’n spesialis, Michael Deaver, wat Ronald Reagan se kandidaatskapsverklaring in 1980 geregisseer het, met die Vryheidstandbeeld op die agtergrond: “Hulle verstaan beelde soos niemand ooit tevore nie. Hulle het begryp dat dit wat rondom die kop is, is net so belangrik is as die kop self.”(6)

Dit wat rondom die kop verskyn, is presies dít wat ’n beeld in ’n legende verander: “Mission Accomplished”, die landsvaders, die Vryheidstandbeeld ... Die beeld word ’n storie. Maar dit moet ook resoneer met die kyker, met ander woorde dit moet twee geskiedkundige oomblikke met mekaar laat praat – die een verteenwoordig deur die beeld, en die ander die oomblik wanneer dit ontvang word. Dit is hierdie resonansie wat die nodige emosie produseer. Vir die Amerikaners in 2002 kon geen datum meer emosionele gewig dra as ’n toespraak oor die oorlog op die eerste herdenking van die gebeure van 11 September nie. Die volk het pas teruggekeer van vakansie en was gereed om te fokus op die mees dringende kwessies (7).

Volgens ’n professor aan die Universiteit van Colorado, Ira Chernus, het Karl Rove gedurende Bush se twee termyne iets toegepas wat hy die “Strategie van Sjeherazade” noem: “Wanneer die politiek jou tot die dood veroordeel, begin dan om stories te vertel – stories so fantasties, so bekoorlik en boeiend, dat die koning (of, in hierdie geval, die Amerikaanse burgers, wat teoreties die land regeer) sy doodstraf sal vergeet. Hy [Karl Rove] speel met die gevoel van onveiligheid van die Amerikaners, wat die indruk het dat hul lewens hulle ontsnap.”(8)

 Dít het hy wonderlik reggekry in 2004 met die herkiesing van Bush: hy het die kiesers se aandag weggekeer van die oorlog deur groot kollektiewe mites van die Amerikaanse verbeeldingswêreld op te roep: “Karl Rove,” verduidelik Ira Chernus, “het gewed dat die kiesers gehipnotiseer sou wees deur John Wayne-tipe stories met “ware mans” wat die vyand op die grens trotseer – ten minste, genoeg Amerikaners om die doodsoordeel te verontagsaam wat die kiesers sou uitspreek teen ’n party wat ons op ’n ramp laat afstuur het in Irak [...] Rove gaan voort deur stories van die goeie en die bose te weef vir gebruik deur republikeinse kandidate [in die Kongres]. Hy poog om elke verkiesing te omskep in ’n morele teaterstuk, ’n konflik tussen die streng morele waardes van die Republikeine en die morele verwarring van die Demokrate [...] Die strategie van Sjeherazade is ’n groot klug, gebou op die illusie dat eenvoudige moraliserende stories ons ’n gevoel van veiligheid gaan gee. Wat ook al gebeur, Rove wil hê dat elke stem ten gunste van die Republikeine ’n simboliese standpunt verteenwoordig wat die kieser inneem.”(9) In Augustus 2007, nadat hy deur die Demokratiese lede van die Kongres gedryf is om te bedank, het hy sy besluit aangekondig met die volgende erkenning, wat as opsomming van sy ganse werk sou kan dien: “Ek is Moby Dick, en hulle is op my hakke!”

__________

(1) Ron Suskind, “Without a doubt: Faith, certainty and the presidency of George W. Bush”, The New York Times, 17 Oktober 2004

(2) Jay Rosen, “ The retreat from empiricism and Ron Suskind’s intellectual scoop ”, The Huffington Post, 4 Julie 2007.

(3) Raadpleeg Christian Salmon, “La machine à raconter des histoires”, Manière de voir, nr 96, “La fabrique du conformisme”.

(4) David Blaine, Mysterious Stranger. A Book of Magic, New York:Villard Books, 2002.

(5) Aanhaling uit Frank Rich, The Greatest Story Ever Sold, New York: Penguin Books, 2007, p. 89.

(6) Ibid., p. 57.

(7) Ibid., p. 58.

(8) Ira Chernus, “ Karl Rove’s Scheherazade strategy ”, 7 Julie 2006, .

(9) Ibid.